Historia wojskowego kamuflażu – Wietnam, Afganistan i war on terrorism

Aż do wietnamskiej interwencji jedynym odstępstwem od powyższej reguły były pokrowce na płachty namiotowe oraz hełmy, które od odpowiednio w 1953 i 1959 roku Amerykanie pokrywali tzw. „liśćmi winorośli” (wine leaf). Kamuflaż powstał poprzez naniesienie na bladozielone tło ziemistych oraz ciemno- i oliwkowozielonych liściopodobnych plam. Z pewnością przypadłby do gustu czcicielom Bachusa.

Geneza tego wzoru, a raczej całej ich rodziny, gdyż rzeczoznawcy wyróżniają aż 19 różnych wariantów tego maskowania, jest dość ciekawa. W zasadzie jest to powstała w latach 50. południowowietnamska przeróbka francuskiego kamuflażu lizard (o którym poniżej wspomnimy). Ten z kolej jest wzorowany na drugowojennym brytyjskim maskowaniu brushstroke (opisaliśmy je w pierwszej części cyklu). Dziwnie to się plecie…

Gdy amerykańscy „doradcy” trafiają do Wietnamu, szybko doceniają zalety „tygrysich pasów” i zaopatrują swoje siły specjalne w pokryte nimi południowowietnamskie mundury. Jest z tym trochę ambarasu, uniformy są zazwyczaj za małe i trzeba je przerabiać. Jednak koniec końców twardziele z „zielonych beretów”, SEAL czy Marine Corps Recon wyruszająna kolejne special ops, mając na grzbietach mundury tigerstripe. Zmienia się to dopiero po wprowadzeniu nowego umundurowania w kamuflażu ERDL.

Pierwotna wersja kamuflażu powstała poprzez naniesienie na oliwkowe tło czarnych i brązowawo-jasnozielonych pasów. W kolejnych latach kolorystyka tigerstripe był wielokrotnie modyfikowana. Co ciekawe, w latach 90. „tygrysich pasów” używali nawet żołnierze specnazu rosyjskiego MSW.

W latach 60. zaangażowani w Wietnamie Jankesi odgrzewają też stary, sięgający jeszcze 1946 roku projekt badawczy oznaczony akronimem ERDL (od Engineer Research and Development Laboratory). Powstały w jego ramach kamuflaż, zgodnie z duchem czasów przezwany przez żołnierzy flower power, skomponowano poprzez nałożenie brązowych i ciemnozielonych plam, poprzecinanych czarnymi „gałęziopodobnymi” rysami, na jasnozielone tło. I choć ERDL był wykorzystywany na niewielką skalę, głownie przez siły specjalne i marines, stał się pierwowzorem dla całej rodziny wzorów maskujących, w tym dla wspominanego już klasyka – kamuflażu m81.

Jak już powiedzieliśmy, w 1981 roku amerykańska armia i korpus piechoty morskiej otrzymują zarówno nowy mundur, jak i kamuflaż. Do obiegu trafia druga generacja maskowania ERDL, czyli arcypopularny i łatwo rozpoznawalny woodland. Co ciekawe, m81 powstał w wyniku prostego powiększenia (o 60%) elementów, z jakich skomponowano ERDL. Tak proste, a tak skuteczne.

Od połowy lat 60. amerykańscy wojskowi, obserwując wzrost napięć na Bliskim Wschodzie, postanowi wyposażyć swoich żołnierzy w mundury pustynne w nowym kamuflażu. W 1972 roku pojawiły się pierwsze egzemplarze. Powstały wzór składał się z piaskowych i żółtobrązowych plam poprzecinanych ciemnobrązowymi pasami i „upstrzonych” białoczarnymi cętkami. Oficjalna nazwa kamuflażu brzmi Desert Battle Dress Uniform (DBDU). Żołnierze przezwali go jednak chocolate chip. Bywa też nazywany 6 color desert.

Mundury w tym kamuflażu zostały na szeroką skalę wykorzystanie podczas operacji „Pustynna tarcza” i „Pustynna burza”.

Następcą właśnie opisanego i niezbyt skutecznego w bliskowschodnich warunkach wzoru 6 color desert był jego wariant uproszczony – 3 color desert. Stworzono go poprzez nałożenie na piaskowe tło warstwy „falujących” beżowych i ziemistych pasm. I stąd trzy kolory. Wzór ten, będąc standardowym kamuflażem walczących „z terroryzmem” Amerykanów, jest świetnie znany każdemu widzowi wieczornych wiadomości.

W 2001 roku amerykański Korpus Piechoty Morskiej postanowił stworzyć nowoczesny kamuflaż cyfrowy, wzorując się na kanadyjskim Cadpacie. Tak powstał Marine Pattern, w skrócie Marpat. Od 2002 roku zaczyna on wchodzić do służby w trzech wariantach – leśnym (woodland), pustynnym (desert) i zimowym (winter). Każdy z nich składa się z gęsto ułożonych, niewielkich kwadracików („pikseli). W wersji leśnej mają one kolor ciemnozielony, czarny, pisakowy i khaki. Maskowanie pustynne to mozaika pikseli piaskowych, beżowych oraz jasno i ciemnobrązowych. Wersja zimowa to połączenie bieli i odcieni szarości.

Universal Camouflage Pattern (UCP) to wzór maskowania „cyfrowego” stworzony dla US Army. Jak sama nazwa sugeruje, mamy tu do czynienie z kamuflażem (jakoby) uniwersalnym, dostosowanym do każdego środowiska. Zdrowy rozsądek podpowiada, że zazwyczaj rzeczy, które są „do wszystkiego” okazują się „do niczego”. Tak jest i w tym wypadku. Wprowadzony w 2004 roku UCP, będąc w istocie trójkolorowym (piaskowo-szaro-zielonkawym) klonem wzoru MARPAT, został przez żołnierzy służących w Iraku i Afganistanie oceniony bardzo negatywnie.

Ten stworzony przez firmę Crye Precision kamuflaż, choć początkowo odrzucony przez amerykańską armię, w 2010 został jednak przez nią dopuszczony do wojskowego „obiegu” i zaczął trafiać do jednostek walczących w Afganistanie, zastępując niesprawdzający się tam wzór UCP.

MultiCam powstał z połączenia siedmiu kolorów ułożonych w trzy kolejne warstwy. Pierwszą warstwę stanowią odcienie brązu i beżu, drugą mieszanka ciemnej, oliwkowej i limonkowej zieleni, trzecią zaś niewielkie kremowe i ciemnobrązowe plamki. Tak wzór, jak i jego pochodne są obecnie wykorzystywane na wszystkich kontynentach. W Polsce jest on znany jako Suez. Jeszcze o nim wspomnimy.

Pod koniec lipca 2014 roku US Army wydała oświadczenie, że UCP zostanie wkrótce zastąpiony przez nowy typ maskowania – Operational Camouflage Pattern (OCP) alias Scorpion W2. Niecały rok później, 1 lipca 2015 roku, pierwsze partie nowych mundurów zaczęły trafiać w ręce żołnierzy. Co ciekawe, OCP jest nieznacznie zmodyfikowaną wersją maskowania MultiCam, a mówiąc ściślej powstałej w 2002 roku pierwszej generacji tego kamuflażu.

Po 1945 roku w armii radzieckiej używano trzech głównych typów kamuflażu „specjalistycznego” – opisanych w pierwszej części artykułu „ameby” i „pietruszki” oraz wprowadzonego w 1944 roku trzykolorowego maskowania, które pokrywało specjalny ubiór maskujący, tzw. TTsMKK (czyli tritsvetnyi makirovochnyi kamuflirovannyi kostium). Ten ostatni kamuflaż stworzono poprzez nałożenie na żółtobrązowe tło dwóch odcieni zieleni. Jego cechą charakterystyczną był ostry, „schodkowy” kontur naniesionych plam. W sowieckim żargonie nazywano go „promieniami słońca”. W kolejny dekadach „promyczki” będą się pojawiały, w nieco zmodyfikowanej postaci, także na innych typach odzieży maskującej, m.in. na maskałacie KLMK (Kamuflirovannyy Letniy Maskirovochnyy Kombinezon) i KZS (Kostium zashchitnoi seti).

Oto sowiecki klasyk. W 1981 roku Armia Radziecka otrzymuje nowy kamuflaż – TTsKO (tritsvetnaia kamuflirovannaia odezhda) znany też jako butan. Ten wzór, nazywany sowieckim woodlandem, najczęściej występował na afgankach, czyli mundurach stworzonych, jak nietrudno chyba zgadnąć, na potrzeby walk w Afganistanie i wzorowanych na amerykańskim BDU. Trójbarwny TTsKO występował, i nadal występuje, w wielu wariantach kolorystycznych. Najbardziej rozpowszechnione są kompozycje złożone z odcieni brązów i zieleni, ale zdarzają się też róże (!) i błękity.

Pod koniec lat 80. w ZSRR zostaje stworzony nowy wzór maskowania – dubok, nazywany też akronimem VSR (Vooruzhennyye sily Rossii, czyli rosyjskie siły zbrojne). Jednak, nim kamuflaż zdążył wejść „do obiegu”, Sowiety trafił szlag, a VSR odziedziczyła Federacja Rosyjska. Od około 1994 roku nowy wzór staje się standardem tak w armii, jak i w jednostkach rosyjskiego MSW. Trzykolorowy VSR powstał poprzez naniesienie na jasne tło – zazwyczaj zielone, brązowe lub khaki – pionowych, nieregularnych plam w dwóch ciemniejszych kolorach. Tak jak i butan, dubok występuje w tak wielu rozmaitych wariacjach, że trudno tu o bardziej szczegółowy opis.

Wprowadzona w 1998 roku Flora jest pochodną kamuflażu Dubok. Od pierwowzoru odróżnia ją przede wszystkim rysunek, wielkość i poziome ułożenie malowanych na jednolitym tle plam. Podobnie jak poprzednie generacje sowieckich i rosyjskich wzorów maskujących, Flora występuje w wielu odcieniach i wariantach.

W 2009 roku Siły Zbrojne Federacji Rosyjskie zostały wyposażone w nową generację odzieży maskującej, czyli w EMR (Edinaya maskirovochnaya rascvetka), potocznie nazywaną cyfrową florą. Nowy wzór, mający zastąpić VSR i („analogową”) Florę, jest klonem amerykańskich i kanadyjskich kamuflaży cyfrowych. Standardową wersję (leto) stworzono poprzez nałożenie na bladozielone tło drobnych czarnych, czerwonobrązowych i ciemnozielonych kwadracików („pikseli”). Dodatkowo wprowadzono też wariant zimowy (zima), miejski (gorod) oraz przeznaczony dla północnych obwodów (sever). Dla wojsk walczących w Syrii opracowano też wersję pustynną.

Choć, zdaniem projektantów, kamuflaż doskonale spełnia swoje dwa podstawowe zadania, czyli wtapia w tło i „rozbija” sylwetkę, można spotkać się z opiniami, że jest to jeden z najmniej dopracowanych kamuflaży cyfrowych.

Dodam, że Rosjanie korzystają też z rozwiązań niemieckich. Od około 2005 roku tak funkcjonariusze FSB, jaki i żołnierze z jednostek powietrznodesantowych wykorzystują niemiecki kamuflaż flecktarn (patrz niżej), nazywany w Rosji… flectarem.

Ponadto od 2004 roku siły specjalne rosyjskiej armii, MSW oraz grupa Alfa wykorzystują kamuflaż Partizan. Jest on wzorowany na drugowojennej odzieży maskującej przeznaczonej dla Waffen SS. Maskowanie to bywa też nazywane SS-leto.

Flecktarn, oficjalnie nazywany, 5 Farben-Tarndruck der Bundeswehr, powstał z połączenia następujących barw: jasnej zieleni (15%), oliwkowej zieleni (20%), ciemnej zieleni (35%), brązu (20%) i czerni (10%). Na potrzeby operacji przeprowadzanych w rejonie Bliskiego Wschodu stworzono też pustynny warianty tego wzoru.

Charakterystyczny układ kolorystyczny oraz wielkość i rozkład plam (w tym obecność gęsto rozsianych, niewielkich „kropek”) wyraźnie wskazują, że twórcy kamuflażu sięgnęli po rozwiązania stworzone przez profesora Johanna Georga Otto Schicka. Jak pamiętamy, Schick tworzył swoje wzory na potrzeby Waffen SS. Możemy więc uznać, że i w tej dziedzinie pragmatyczni Niemcy po pięćdziesięciu latach ostatecznie „przezwyciężyli” nazistowską przeszłość. Niemniej, jak zauważa Tim Newark, autor książki poświęconej historii kamuflażu, „pochodzenie” wzoru budzi jeszcze gdzieniegdzie kontrowersje. Nie zmienia to jednak faktu, że Flecktarn lub jego pochodne są wykorzystywane m.in. przez Austriaków, Rosjan, Chińczyków, Duńczyków czy Belgów.

Dodajmy jeszcze, że niemieckie siły specjalne używają maskowania MultiCam.

Pierwszym stworzonym dla NVA (Nationale Volksarmee, czyli Narodowa Armia Ludowa) wzorem maskującym był, wzorowany na sowieckiej amebie, kamuflaż M49, nazywany też russisches tarnmuster. Składał się z dużych brązowych i rdzawych plamach naniesionych na tło barwy khaki. Pozostał w służbie do około 1957 roku.

Kolejnym dziełem wschodnioniemieckich projektantów był wzór M58 Flächentarn, szybko przechrzczony na Kartoffelmuster (kamuflaż ziemniaczany). Stworzono go poprzez zastawienie oliwkowych, brązowych i jasnozielonych plam, „postrzępienie” ich i ułożenia na ziemistym tle. Kamuflażu używano między 1956 a 1967 rokiem.

A teraz czas na, być może znany niektórym, „deszczyk”. Ten prosty, tani i niezbyt skuteczny kamuflaż, stosowany od 1965 roku aż do końca istnienia Niemiec Wschodnich, składał się w zasadzie z jednego elementu. Były nim czarne lub ciemnobrązowe kreseczki, które nanoszono na szaro lub ciemnozielony materiał. Das ist alles. Nie dziwmy się temu. „Deszczyk” to przecież mundur dla masowego żołnierza, jednego z setek tysięcy mu podobnych, który miał spłonąć w atomowym kotle gdzieś pod Hanowerem lub Frankfurtem. A na kanonenfutter nie warto przecież wydawać pieniędzy.

DPM trafia do powszechnego użycia wraz z wprowadzeniem do obiegu munduru 68 pattern. Wzór maskujący składał się z połączenia barwnych plam w kolorach charakterystycznych dla europejskiej strefy klimatycznej: czarnym, ciemnobrązowym, ciemnozielonym oraz piaskowym. Posiadał też charakterystyczne kropki na obrzeżach plam. Kamuflaż ten wielokrotnie modyfikowano, głównie poprzez „przyciemnianie”. Niemniej swoją „służbę” pełni już przez ponad 40 lat.

W latach 80. powstała też, cztero- i trzykolorowa, pustynna wersja tego maskowania. Ta pierwsza został szybko zarzucona, zaś mundury trójkolorowe zostały po raz pierwszy użyte przez Brytyjczyków podczas wojny w Zatoce Perskiej.

Wzór DPM jest wykorzystywany nie tylko przez Wielką Brytanię, ale też m.in. przez Holandię, Pakistan, Portugalię i Nową Zelandię.

W 2010 brytyjscy żołnierze stacjonujący w Afganistanie otrzymali umundurowanie pokryte nowym kamuflażem – Multi-Terrain Pattern (MTP). Wzór, powstały dzięki współpracy brytyjskiego Ministerstwa Obrony z firmą Crye Precision, posiada kolorystykę zbliżoną do maskowania MultiCam, ale sam układ plam i obecność niewielkich kropek na ich krawędziach wskazuje na powinowactwo z DPM-em.

Inspirowany brytyjską kurtką Denisona oraz maskowaniem brushstroke, lizard został skomponowany poprzez naniesienie zielonych i brązowych „maźnięć” na tło barwy khaki lub jasnej zieleni. Zauważmy jednak, że barwne pasy nie są tu tak szerokie, jak w brytyjskim pierwowzorze i mają bardziej horyzontalną orientację. Jak już wspomnieliśmy, wykorzystywany na szeroką skalę w Indochinach Camouflee de leopard stał się pierwowzorem „tygrysich pasów” – znanego kamuflażu z wojny wietnamskiej.

Maskowanie TAP 47 oficjalnie wycofano z użycia w styczniu 1963 roku, chcąc w ten (symboliczny) sposób ukarać francuskich spadochroniarzy (głównie z Legii Cudzoziemskiej) za udział w tzw. puczu algierskim.

W 1991 roku francuska armia zastępuje stare mundury khaki nowymi, pokrytymi kamuflażem Camouflage Centre Europe. Ten inspirowany amerykańskim woodlanem wzór stworzono poprzez naniesienie na beżowe tło szerokich czarnych, zielonych i brązowych pasów o wyraźnie poziomej orientacji. Jego piaskowo-brązową pustynną wersję nazwano Camouflage Daguet.

W latach 50. na wyposażenie polskich oddziałów specjalnych trafia odzież maskująca pokryta kamuflażem powstałym w krajach ościennych. Pierwszym była radziecka „pietruszka”, drugim zaś nieznacznie zmodyfikowany niemiecki Splittermuster (w Polsce znany jako wz. 56). Zainteresowanych odsyłamy do pierwszej części artykułu, gdzie oba wzory zostały bliżej opisane.

Pierwszy polski kamuflaż przeznaczony dla szeregowego żołnierza LWP. Jest to (bardzo) uproszczona wersja wspomnianego wyżej wzoru Splittermuster. „Deszczyk” powstał poprzez naniesienie na zielonobrązowe lub niebieskawoszare tło ciemnobrązowych, cienkich kreseczek, które mogły przypominać… krople zacinającego deszczu. Stąd i nazwa. W okresie Ziemnej Wojny podobny kamuflaż wykorzystywały także „sojusznicze” armie czechosłowacka i wschodnioniemiecka. Generalnie rzecz ujmując, „deszczyk” nie należał do najefektywniejszych kamuflaży swojej epoki. Po około dekadzie zastąpił go kolejny PRL-owski klasyk.

Jak powiedział pewien (irytujący) historyk, Moro kamuflowało świetnie w płonącej cementowni, na tle postatomowego ścierniska lub wśród wielkich płyt na blokowiskach, o ile były otynkowane. Ten wprowadzony w 1968 roku wzór przeznaczono nie tylko dla wszystkich rodzajów sił zbrojnych, ale też dla milicji, straży pożarnej i służby więziennej.

Nie będziemy tu opisywać wszystkich odcieni i wariatów tego kamuflażu. Wspomnimy tylko o armijnym Moro. Powstało poprzez pokrycie szarozielonego tła drobnymi ciemnoszarymi cętkami. Właściwości maskujące mundurów pokrytych tym wzorem były, zwłaszcza w terenach leśnych, oględnie mówiąc, nie najlepsze.

W 1989 roku żołnierzy LWP wyekwipowano w mundury pokryte nowym kamuflażem. Ten przypominający gadzią skórę wzór składał się z ciemnozielonych plam naniesionych na jasnozielone tło. W zamyśle projektantów ta „leśna” kompozycja miała pomóc żołnierzowi wtopić się w dominujący w Polsce krajobraz. Mundury we wzorze Puma wycofano jednak już po czterech latach od wprowadzenia. Powodem tego był ich przestarzały krój oraz święcący w podczerwieni materiał, z którego zostały wykonane.

Następcą Żaby została osławiona i do dziś wykorzystywana Pantera. Wzór, który wszedł do powszechnego użytku wojskowego w połowie lat 90., był rozwinięciem eksperymentalnego kamuflażu opracowywanego w na przełomie lat 60. I 70. Składał się z plam w kolorze ciemnozielonym, brązowym i czarnym nadrukowanych na oliwkowozielonym tle.

W 2002 roku do obiegu wprowadzono też wariant pustynny Pantery. Tu zmianie uległa jedynie kolorystyka – na piaskowe tło naniesiono beżowe, jasnobrązowe i zielonkawe plamy. Umundurowanie w tym wzorze wykorzystywali żołnierze z irackich i afgańskich kontyngentów.

Na zakończenie dodajmy, że polskie siły specjale wykorzystują też wzór Suez, czyli pochodną kamuflażu MultiCam. Nie będziemy go jednak bliżej opisywać. Jego charakterystyka jest zbliżona do opisanego wyżej produktu firmy Crye Precision.

Jakub Buźniak

Pasjonat historii, geopolityki i, w mniejszym stopniu, wojskowości. Dużo czyta, czasem trochę myśli. O swoim prywatnym życiu nie będzie pisał, bo ma świadomość, że nikogo takie wynurzenia nie interesują.