Wiemy, czym tniemy — nożowe ABC, cz. 2: Profile

W poprzedniej części ostrego przewodnika skupiliśmy się na budowie noży, zarówno tych o stałej konstrukcji, jak i składanych. W części drugiej przyjrzymy się kształtom głowni — a jest ich całkiem sporo. Wiadomo, że do różnych zastosowań najlepiej używać dedykowanych noży, dopasowanych do charakterystyki zadania. Profil głowni ma w tym przypadku wielkie znaczenie, a ten poradnik pomoże w dokonaniu mądrego wyboru.

Profile głowni noży

O ile z początku nóż oznaczał coś ostrego przymocowanego do czegoś tępego, tak z czasem użytkownicy zaczęli mieć bardziej sprecyzowane preferencje. Aby produkcja na zamówienie była możliwa, należało usystematyzować kształty i nazewnictwo. Po setkach lat wyselekcjonowane zostały następujące profile głowni noży:

Straight back

Klasyk nad klasykami. Zakrzywiona krawędź tnąca spotyka się w sztychu z tępym, prostym grzbietem. Pozwala to dociskać głownię ręką bez ryzyka skaleczenia lub batonować* nie niszcząc „pobijaka”. Dobrze nadaje się do cięcia i siekania, nieźle sprawdza się też w pchnięciach.

*batonowanie — uderzanie tępym przedmiotem w grzbiet głowni celem głębszego wbicia jej w cięty/rąbany materiał. Pozwala zastąpić siekierę nożem, np. przy rąbaniu drewna na ognisko.

Drop point

Grzbiet noża opada łagodnym łukiem i spotyka się z ostrzem w około 2/3 wysokości głowni. Krawędź tnąca również ma wyraźnie zarysowany łuk. Jest to popularny profil w nożach myśliwskich i roboczych ze względu na trwałość sztychu. Noże tego typu bardzo dobrze tną, nieco gorzej radzą sobie z kłuciem, dlatego często opatrzone są fałszywą krawędzią tnącą, która poprawia ten parametr, zmniejszając grubość grzbietu.

Sprawdź noże z głownią typu drop point w sklepie combat.

---

Clip point

W przeciwieństwie do drop point, tutaj fragment grzbietu jest płasko ścięty, a nawet wklęsły. Doskonałym przykładem takiego profilu są noże Bowie, niejednokrotnie określane jako osobny typ. Krawędź tnąca ma wyraźnie zarysowany łuk, a sztych najczęściej oscyluje w górnej połowie wysokości głowni. Z racji dobrej przebijalności jest to popularny profil w nożach bojowych, myśliwskich i roboczych przeznaczonych do lżejszych zadań. Sztych, szczególnie w wersji wklęsłej, jest mniej trwały niż w drop pointach, ale dobrze sprawdza się przy precyzyjnych zadaniach. Właściwości tnące również prezentują się nieco gorzej, choć decydująca jest tu geometria ostrza.

Sprawdź noże z głownią typu clip point w sklepie combat.

Trailing point

Mariaż straight back i bowie. Grzbiet głowni jest wygięty w łuk skierowany w górę, przez co sztych znajduje się równo lub powyżej linii górnej krawędzi. Często spotyka się taki profil w nożach do filetowania lub skórowania. Mniejsza krzywizna przybliża takie noże do straight backów o bardziej dystyngowanej linii. Dobre do precyzyjnych prac i cięcia, przy szerszej głowni sprawdzą się jako noże obozowe i myśliwskie. Wąski sztych może być podatny na złamanie.

---

Spear point

Symetryczna odmiana drop point, sztych znajduje się na osi symetrii głowni. Górna krawędź może być tępa lub naostrzona częściowo. Mniejsza krzywizna brzucha pogarsza właściwości tnące, jednak sztych zyskuje na trwałości: to doskonałe noże do wyprowadzania pchnięć. Profil ten znajduje zastosowanie najczęściej w nożach bojowych i EDC (noże do użytku codziennego).

Sprawdź noże z głownią typu spear point w sklepie combat.

Dagger

Odmiana spear point z obustronnie zaostrzonymi krawędziami, co poszerza jego zastosowanie w warunkach bojowych oraz samoobronie. Gorzej natomiast sprawdzi się w bushcrafcie czy choćby kuchni, ponieważ jakikolwiek obiekt przyłożony z góry natrafi na krawędź tnącą.

Sprawdź noże z głownią typu dagger w sklepie combat.

---

Needle point

Nazwa doskonale oddaje przeznaczenie tego profilu: tym się dźga. Krawędzie tnące zbiegają się w prawie prostej linii do sztychu, przez co głownia nie ma sobie równych w temacie zadawania pchnięć. Cierpią na tym właściwości tnące, dlatego jest to kształt stosowany niemal wyłącznie w nożach bojowych.

Tanto

Import z Japonii, spotykany również w amerykańskiej odmianie. Pierwotnie nazwa odnosiła się do złamanego czubka samurajskiego miecza. Zaostrzona jak dłuto głownia ma geometryczny kształt, szczególnie w okolicach sztychu i pióra. Zamiast brzucha występuje kanciaste (american tanto) lub lekko zaokrąglone (japanese tanto) przełamanie. Potężny, ostry sztych może powodować poważne rany, przez co tanto najczęściej spotyka się w nożach o przeznaczeniu bojowym. W zastosowaniach codziennych nie święci triumfów.

Sprawdź noże z głownią typu tanto w sklepie combat.pl

---

Wharncliffe

Stosowane pierwotnie przez żeglarzy noże z ostrzem typu wharncliffe charakteryzują się płaską lub lekko wklęsłą krawędzią tnącą i opadającym pod łagodnym kątem grzbietem*. Taka konstrukcja zmniejsza ryzyko nadziania się na ostrze podczas pływania po wzburzonym morzu. Najczęściej spotyka się ten profil w nożach składanych. Dobrze sprawuje się w pracach takich, jak struganie, rzeźbienie czy precyzyjne krojenie. * Istnieje także odmiana spike, gdzie grzbiet opada od nasady do sztychu w linii prostej tworząc ostrzy szpic.

Sprawdź noże z głownią typu wharncliffe w sklepie combat.pl

Sheepsfoot

Podobnie jak w przypadku wharncliffe, głownia sheepsfoot ma prostą lub lekko wklęsłą krawędź tnącą. Główna różnica pomiędzy tymi profilami to kąt, pod jakim grzbiet opada do sztychu. W przypadku „owczej stópki” spadek występuje wyraźnie bliżej końca głowni, przez co jej szerokość wzrasta znacznie szybciej. Daje to sporo miejsca na kciuk, przez co noże te idealnie nadają się do czyszczenia kopyt owiec (stąd nazwa) i innych precyzyjnych prac wymagających nieco większego nacisku. Stosuje się je także w nożach ratowniczych ze względu na brak ostrego szpicu.

---

Talon

Odmiana hawkbilla o bardziej agresywnym charakterze. Głownia zwęża się równomiernie, tworząc kształt szponu o ostrym szpicu. Wprawdzie stosuje się ten profil także w nożach użytkowych, jednak największą popularność zyskał za sprawą karambitów. Indonezyjskie noże przeznaczone do samoobrony potrafią zadawać głębokie cięcia i zahaczać przeciwnika, przez co są wyjątkowo skuteczne.

Hawkbill

W przypadku noży z tym profilem w oczy rzuca się przede wszystkim wklęsła krawędź tnąca z wyraźnym hakiem na końcu, przez co głownia przypomina dziób jastrzębia. Hawkbill najczęściej jest stosowany w nożach składanych, użytkowych (np. do cięcia dywanów czy linoleum) lub ogrodniczych i monterskich (tzw. sierpaki są doskonałym przykładem). Profil ten stosuje się czasem także w maczetach.

---

Guthook/Hookblade

Grzbiet głowni wyposażony jest w hak z zaostrzonym dnem. Krawędź tnąca biegnie po wyraźnym brzuchu. Najczęściej w profil ten wyposażone są noże myśliwskie, ponieważ ułatwia skórowanie i patroszenie. Jednak zdarzają się także noże ratownicze z tym rozwiązaniem, np. ze względu na możliwość przecięcia pasów bezpieczeństwa bez ryzyka skaleczenia osoby ratowanej. Wbrew pozorom nie jest wskazane korzystanie z hookblade’a do zastosowań bojowych z uwagi na możliwość zaczepienia i utraty noża.

Sprawdź noże z głownią typu Guthook w sklepie combat.pl

Nessmuk

Za projekt i nazwę noży tego typu odpowiada George „Nessmuk” Sears, słynny XIX-wieczny promotor bushcraftu z USA. Na bazie swoich doświadczeń stworzył niezwykle uniwersalny nóż o charakterystycznym kształcie. Cała głownia wygięta jest po łuku w górę, a grzbiet tuż za sztychem ma charakterystyczny garb. Dzięki temu noża można użyć także jako łopatki, łyżki czy nawet małej maczety. Bardzo wytrzymały i wszechstronny profil, jednak totalnie niezdatny do zadawania pchnięć.

---

Kukri

Tradycyjny nóż nepalskich Gurkhów, stanowi nie tylko broń, ale i narzędzie. Głownia poszerza się i zakrzywia w dół w okolicach połowy długości tworząc kształt „złamanej” maczety. Krawędź tnąca najpierw jest wklęsła, po czym zyskuje wyraźny brzuch. Mimo nieporęcznego wyglądu, kukri jest bardzo wszechstronne. Używa się go do karczowania, rąbania drewna, kopania, oprawiania zwierzyny, cięcia mięsa i warzyw, a także otwierania konserw. A w razie potrzeby także do walki.

Recurve

Krawędź tnąca układa się w kształt fali: najpierw wklęsłej, następnie wypukłej zmierzając do sztychu. W zależności od zastosowanego grzbietu (drop point, clip point) może oferować różną skuteczność w pchnięciach. Zasadniczo dobrze sprawdza się w cięciu, a także pracach obozowych. Znajduje również zastosowanie w boju. Może wykazywać niższą trwałość na przeciążenia boczne, a ostrzenie bywa problematyczne.

Sprawdź noże z głownią typu recurve w sklepie combat.pl

---

Pen

Geneza tych głowni sięga czasów, gdy do pisania wykorzystywano gęsie pióra. Co jakiś czas pióro należało naostrzyć, do czego służyły małe nożyki o charakterystycznym kształcie. Stosunkowo szybko standardem stały się elementem składanych noży noszonych przez dżentelmenów w kieszeni. Profil głowni plasuje się pomiędzy sheepsfoot a spear point — jednosieczna, z opadającym przy końcu grzbietem, o łagodnie zakrzywionym brzuchu i ze sztychem w dolnej połowie wysokości. Doskonały przyrząd do drobnych, precyzyjnych prac.

Spey

Grzbiet biegnie równolegle do krawędzi tnącej niemal przez całą długość głowni. Dopiero przy sztychu pojawia się wyraźny i stromy brzuch, na grzbiecie natomiast występuje ostre ścięcie jak w clip point. Pierwotnie noże te służyły do… kastracji zwierząt lub ich skórowania. Z czasem stały się częstym wyposażeniem scyzoryków. Mało agresywny szpic zmniejsza ryzyko przypadkowego dźgnięcia się podczas pracy.

---

Powyższy przewodnik pokazuje, jak ludzka kreatywność odpowiada na zapotrzebowanie. Istnieją niezliczone wariacje, kombinacje i hybrydy, profile niszowe lub zapomniane. Analiza wszystkich to temat na minimum doktorat, więc na razie zadowolimy się licencjatem. Wystarczy on jednak do trafnej identyfikacji większości dostępnych na rynku noży.

Poprzednia część serii Nożowe ABC traktowała o konstrukcji noży, w kolejnych natomiast omówiona zostanie stal używana do produkcji głowni, rodzaje stosowanych szlifów oraz sposoby ostrzenia i konserwacji.

---

---