W poprzednich częściach naszego przewodnika omówiliśmy budowę noży oraz najczęściej stosowane profile głowni. Pora przejść do tego co sprawia, że nóż nie jest tylko wyciętym kawałkiem stali o jakimś kształcie. Mowa oczywiście o szlifach. Dzięki nim możemy ciąć, rąbać, golić itd. Dobór odpowiedniego szlifu do przewidywanych zastosowań noża może zaważyć na sukcesie lub porażce. Dlatego przyjrzymy się szczegółom geometrii ostrych części głowni.
Rodzaje szlifów noży
Podobnie jak w przypadku profili, twórcy noży na przestrzeni wieków poszukiwali idealnych rozwiązań w zależności od przeznaczenia swoich wyrobów. Czego innego wymagała brzytwa, odmienne rozwiązania stosowane były do noży obozowych. Ostatecznie ukuło się sześć podstawowych typów szlifów:
Wklęsły (Hollow)
Jeśli poszukujesz maksymalnej ostrości do lekkich zastosowań — to jest odpowiedni wybór. Wyobraź sobie dwa koła szlifierskie ostawione obok siebie w odległości niecałego milimetra. Teraz między te kamienie wprowadzany jest nóż. Zyskujesz szlif, którego grubość od najcieńszego miejsca (czyli od krawędzi tnącej) zaczyna się znacząco zwiększać dopiero po kilku milimetrach. W efekcie to doskonałe narzędzie do cięcia czy golenia. „Ostry jak brzytwa” brzmi znajomo? Już znasz genezę tego powiedzenia. Wadą szlifu wklęsłego jest mniejsza stabilność i skuteczność przy głębszym cięciu oraz ograniczona wytrzymałość ostrza tuż za krawędzią tnącą.
Płaski (Flat)
Niezwykle wszechstronny rodzaj szlifu. Płaszczyzny klina tnącego biegną w linii prostej do obrysu ostrza, gdzie znajduje się drugi szlif, czyli krawędź tnąca. W zależności od wysokości, na jakiej zaczyna się skos (omówione w kolejnym rozdziale) może być stosowany tak w bushcrafcie, jak w kuchni czy w nożach o przeznaczeniu ogólnym. Zasadniczo dobra ostrość idzie w parze z trwałością, jednak bez stanów ekstremalnych — jak to zwykle w przypadku kompromisów bywa.
Skandynawski (Zero grind)
Na pierwszy rzut oka to szlif płaski, jednak występuje między nimi istotna różnica: brak odrębnej krawędzi tnącej. Płaszczyzny szlifu zbiegają się „na zero”. Łatwość ostrzenia, doskonała ostrość i świetna sprawność w bushcrafcie to niewątpliwe zalety tego rozwiązania, wymagają jednak zastosowania stali odpornej na pęknięcia (udarnej). W przeciwnym razie nóż może zyskać potężną szczerbę, przez co kwalifikować się będzie do ponownego wyprowadzania szlifu.
Wypukły (Convex)
Najprościej opisać ten szlif jako „siekierowy”. Płaszczyzny klina tnącego zbiegają się po łuku. Mogą spotkać się pośrodku jak szlif skandynawski lub być opatrzone dodatkową krawędzią tnącą. To najtwardszy ze szlifów — ostrze jest solidnie podparte i szybko zyskuje na grubości. Niezrównany przekrój do rąbania. Gorzej niestety radzi sobie z cięciem, szczególnie grubszych produktów.
Jednostronny/dłuto (Chisel)
Nazwa dość dobrze oddaje charakterystykę tego rodzaju. Głownia z jednej strony jest płaska, z drugiej występuje szlif płaski, wklęsły lub wypukły. Stosuje się go w dłutach oraz nożach o japońskich korzeniach, np. tanto lub niektórych kuchennych. Doskonale oddziela materiał i jest dość wytrzymały, jednak obsługa wymaga wprawy, ponieważ asymetryczna konstrukcja może powodować „ucieczki”.
Mieszany/kombinowany/asymetryczny
To tak naprawdę wolna amerykanka, można wedle potrzeb łączyć różne rodzaje szlifów, aby osiągnąć zamierzony efekt. Wklęsły z płaskim, wypukły z zerowym itd. Potrzeba matką wynalazków, a oto jej nieszablonowe dziecko.
Wysokości szlifów
Oprócz przekroju, szlify mają także profil, czyli wysokość. Ten parametr dodatkowo determinuje przeznaczenie i właściwości noża, ponieważ wpływa bezpośrednio na kąty, pod jakimi szlify biegną ku krawędzi tnącej. Nie bez znaczenia pozostają tu także profile grzbietu: stały (większa trwałość) lub zwężany (większa ostrość).
Pełny
Szlif ma swój początek równo z grzbietem głowni. Kąt płaszczyzn klina jest mniejszy, przez co nóż ma lepsze właściwości tnące. Bardzo popularna wysokość, spotykana często i w różnorodnych zastosowaniach.
Wysoki
Początek szlifu ma miejsce poniżej grzbietu, ale powyżej połowy wysokości głowni. W porównaniu ze szlifem pełnym nóż zyskuje na wytrzymałości kosztem lekkiego pogorszenia właściwości tnących.
Niepełny
Linia szlifu przebiega w okolicach połowy wysokości głowni, przez co kąt płaszczyzn klina jest bardziej stromy, ale nóż ma znacznie więcej materiału w grzbiecie. W efekcie jest niezwykle wytrzymały, choć właściwości tnące zmierzają ku bardziej „obcesowym” zastosowaniom, np. obróbce drewna.
Ciekawostka: szlif płaski wysoki lub niepełny znany jest w USA jako Sabre grind, jednak w Polsce nie występuje w użyciu przetłumaczona wersja tego określenia (szlif szablowy).
Wznoszący
Interesująca hybryda, szczególnie dla większych noży. Okolice wyjścia szlifu są obfite w materiał, przez co ten fragment ma zdecydowanie bardziej roboczy charakter. Jednak, zbliżając się do sztychu, linia szlifu wznosi się, a tym samym polepszają się właściwości tnące. Niestety, jest to rozwiązanie skomplikowane w produkcji ze względu na zmianę kąta płaszczyzn klina tnącego.
Opadający
Odwrotność szlifu wznoszącego. Tutaj większość głowni ma bardzo dobre właściwości tnące, natomiast w okolicach pióra i sztychu linia szlifu opada, nadając „czubkowi” większą trwałość. Dobre rozwiązanie spotykane czasem w nożach skandynawskich i myśliwskich.
Rodzaje krawędzi tnącej
Ostatni parametr głowni to wykończenie krawędzi tnącej. Ponownie: w zależności od przeznaczenia noża rodzaj ostrza będzie się pod tym względem różnił. Tutaj jednak rozróżnienie jest dość proste i klarowne.
Plain (Gładka)
Krawędź tnąca jest gładka na całej długości. Dobre do cięcia, siekania i krojenia, a także rąbania, skórowania itd. Łatwe w ostrzeniu i wszechstronne wykończenie krawędzi.
Serrated (Ząbkowana)
Na niemal całej długości krawędzi tnącej (z wyjątkiem fragmentu 5-10 mm od sztychu) znajdują się ząbki. Mogą być szpiczaste lub zaoblone, w zależności od przeznaczenia noża. Dedykowane do cięcia twardych materiałów, świeżego chleba, lin, grubych tkanin, gałęzi itp. Ostrzenie wymaga użycia specjalnych pilników lub ostrzałek.
Combo
Połączenie obu powyższych rozwiązań. Najczęściej spotyka się noże z ząbkowanym fragmentem długości 2-3 centymetrów przy rękojeści. Zdarzają się oczywiście inne wariacje, zależnie od fantazji twórcy i przeznaczenia noża.
To już niemal koniec drogi prowadzącej do wyboru idealnego noża do swoich potrzeb. Znając rodzaj konstrukcji, profil głowni oraz rodzaj szlifu możesz przejść do ostatniego kroku: doboru optymalnych materiałów wykonania. O tym traktowała będzie kolejna część poradnika. Potem pozostaną już kwestie eksploatacyjne: ostrzenie i konserwacja.
Tadeusz Jakliński
Niestrudzony poszukiwacz przedstawicieli gatunku "Dobre i tanie". Entuzjasta praktycznych gadżetów, knifemakingu, turystyki samochodowej, rockowego darcia paszczy i poznawania interesujących ludzi. Bezczelny, bezkompromisowy, bezpardonowy, bez względu na okoliczności. Ot, Tadzio.
