Jaka jest najlepsza stal na noże?

Na pytanie która stal jest najlepsza do produkcji noży, odpowiedź brzmi: to zależy. Tak, wiemy, to najgorsza z możliwych odpowiedzi, ale niestety świat nie jest czarno-biały i wybór surowca na głownię będzie uzależniony od oczekiwań jakie postawimy przed nożem. Na inne parametry zwróci uwagę myśliwy, na inne pracownik biurowy, a na jeszcze inne bushcrafter. Wobec tego, aby temat dobrze ugryźć, trzeba te stale jako tako poznać. Zatem do dzieła.

Spis treści:
1. Kilka słów wstępu
2. Metodologia podziału i oceniania stali na noże
3. Lista najlepszych stali na noże
4. Najlepsza stal na nóż survivalowy lub bushcraftowy
5. Stal na nóż dla myśliwego
6. Najlepsza stal na nóż EDC
7. Najlepsze stale na noże kuchenne typu Chef
8. Podsumowanie

Kilka słów wstępu

Na wstępie musimy zaznaczyć trzy kwestie. Po pierwsze tematykę materiałów stosowanych na głownie noży w technicznym ujęciu poruszaliśmy w czwartej części serii Nożowe ABC, do której lektury gorąco zachęcamy w ramach pełnoprawnego wstępu do tego poradnika. Po drugie zdajemy sobie sprawę, że niektóre zagadnienia będziemy zmuszeni nieco spłycić lub delikatnie naciągnąć. Wynika to z faktu, że temat metalurgii w nożownictwie jest koszmarnie rozległy i ujęcie wszystkich niuansów w „pigułce” byłoby niezwykle trudne lub wręcz niemożliwe. Dlatego informacje tu zawarte będą bardziej ogólnymi wskazówkami, niż wiedzą encyklopedyczną.

A po trzecie: obróbka cieplna stali (czyli m.in. hartowanie) to podstawa. Jeśli dany producent nie ma tych procesów dobrze opanowanych, to nawet najlepsza stal może się sprawować słabiej od takiej teoretycznie gorszej, ale lepiej obrobionej (przykład: doskonała obróbka stali 420HC przez firmę Buck). Do tego dochodzą kwestie projektowe jak profil, szlif, grubość głowni itd. Ponownie odsyłamy do serii Nożowe ABC na naszym blogu. Kolejny czynnik to technologia wytopu. Stale proszkowe mają zwykle bardziej równomierną strukturę, co korzystnie wpływa na ich parametry. Ta sama stal wytopiona w inny sposób może się różnie zachowywać, np. mieć większą podatność na pęknięcia. Typowymi przykładami stali otrzymywanych z użyciem nowoczesnych metod są gatunki z oznaczeniem CPM (Crucible Particle Metallurgy) autorstwa Crucible Industries z USA.

Mając to ustalone, możemy przyjrzeć się stalom używanym do produkcji noży – zarówno produkcyjnych, jak i ręcznie robionych. Jeśli napotkasz nóż ze stali o podobnym oznaczeniu jak któreś z poniższych, ale z niższym numerkiem (np. AUS-6), to w 99% przypadków oznacza, że nie warto sobie nią zawracać głowy i dlatego nie trafiła do zestawienia. Są jednak wyjątki, np. stale z serii SK – niższy numer oznacza większą czystość stopu. Są też przypadki, gdzie inny numer to kompletnie inne właściwości, ale to raczej margines.

Na liście znalazły się stosunkowo często spotykane w nożach rodzaje stali, o których można powiedzieć, że sprawują się przynajmniej akceptowalnie. Wprawdzie przeróżnych eksperymentów nie brakuje, ale ich cena jest zwykle na tyle wysoka, że interesują się nimi głównie otrzaskani z tematem pasjonaci. Z kolei jeśli coś jest rzadko spotykane i nie jest super-hiper stopem stworzonym przy pomocy płomienia ze spadającego meteorytu, to można przyjąć, że po prostu nie jest na tyle dobre, by warto było z tego robić noże. Pominięte zostały także niektóre wycofane z produkcji gatunki, których już się praktycznie nie spotyka poza rynkiem wtórnym.

Metodologia oceniania stali na noże

Każdą ze stali opatrzyliśmy zwięzłą specyfikacją informującą o jej najważniejszych parametrach: maksymalnej twardości, trzymaniu ostrości, udarności, odporności na korozję oraz łatwości ostrzenia. Każdy z parametrów, z wyłączeniem twardości, oceniany jest w 4-stopniowej skali, gdzie 1 to wynik najgorszy w przyjętej na potrzeby tego zestawienia klasyfikacji. Czyli w praktyce: 1 – akceptowalny, 2 – przyzwoity, 3 – bardzo dobry, 4 – rewelacyjny. Gdyby w zestawieniu nie były odrzucone stale kiepskiej klasy, wtedy 1 oznaczałoby „beznadziejny”.

Dlaczego akurat 4 stopnie? Ponieważ pozwala to uniknąć stosowania uśrednionych wyników jak np. w przypadku skali 5-stopniowej, a jednocześnie daje nieco większy margines interpretacji niż np. 6-stopniowa skala szkolna. Na pewno ktoś chciałby poprawiać 2 na 3 😉.

Część pozycji na liście ma kilka nazw oddzielonych ukośnikami – są to najpopularniejsze nazwy tego samego gatunku stali w zależności od normy lub wytwórcy. Jeśli zaś nazwy oddzielają przecinki, to mamy do czynienia z bardzo zbliżonymi kopiami w wykonaniu różnych producentów, gdzie różnice między danymi gatunkami są dla przeciętnego użytkownika niemal niezauważalne. Na koniec każda stal opatrzona jest informacją, do jakich zastosowań warto brać ją pod uwagę.

Jak interpretować oceny?

• Twardość – tu akurat interpretacji brak. To po prostu sucha liczba informująca o maksymalnej twardości w skali Rockwella (HRC) przy STANDARDOWEJ obróbce cieplnej. Wynik ten może się różnić, jeśli dany twórca lub producent stosuje bardziej zaawansowane procesy, np. wymrażanie czy odpuszczanie na twardość wtórną. Rozpiętość wyników wynika zazwyczaj z tego, że same stale mają widełki dla poszczególnych składników, co może wpływać na twardość zahartowanego produktu. Wpływ ma także temperatura odpuszczania.
• Trzymanie ostrości – czyli jak często trzeba ostrzyć nóż. Oczywiście wszystko zależy od wykonywanych nożem czynności oraz oczekiwań. Dla jednego nóż ma rąbać gałęzie i tyle, a drugi będzie oczekiwał możliwości ogolenia się. Mimo to przyjmijmy, że wszystkie np. ciachają sznurki oraz otwierają paczki i wtedy ostrzenie powinno odbywać się:
  1. Co kilka użyć.
  2. Raz na 2-3 tygodnie.
  3. 2-3 razy na kwartał.
  4. Raz na pół roku i rzadziej.
• Odporność mechaniczna – czyli jak nóż znosi wyginanie i tłuczenie nim o inne rzeczy. Rzecz jasna istotny wpływ mają grubość i geometria ostrza, dlatego uznajmy, że modelem referencyjnym będzie tu nóż typu obozowego, tzw. buszek, o wymiarach głowni mniej więcej 130x35x3 mm.
  1. Może pęknąć od upadku na podłogę.
  2. Raczej nie pęknie od upadku na twarde podłoże, ale lepiej nie szaleć z wyginaniem.
  3. Można rąbać drewno, np. batonując, i je rozszczepiać.
  4. Można rąbać szyny kolejowe i podważać włazy do kanałów.
• Odporność na korozję – czyli jak bardzo nóż nie daje się rudej (zwanej rdzą). Rzecz jasna remedium na rdzewność są różne powłoki ochronne i, przede wszystkim, odpowiednia konserwacja w postaci wycierania noża do sucha po użyciu i okresowego smarowania go olejem, choćby jadalnym. Niemniej tu mówimy o gołej stali.
  1. Rdzewieje od łez w oczach obserwatora, czyli od wilgoci w powietrzu.
  2. Rdzewieje w przypadku zamoczenia i pozostawienia w takim stanie.
  3. Rdzewieje w niekorzystnym środowisku, np. słonej wodzie.
  4. Rdzewieje niezwykle trudno lub wcale.
• Łatwość ostrzenia – Tu chyba nie trzeba nic tłumaczyć.
  1. Najlepiej ostrzyć na ostrzałce systemowej lub elektrycznej z dobrej klasy materiałami ściernymi, a i tak zajmie sporo czasu.
  2. Ostrzenie wymaga kamieni lub płytek diamentowych.
  3. Do naostrzenia warto mieć jakąkolwiek ostrzałkę.
  4. Daje się naostrzyć o cokolwiek, np. kubek, doniczkę, krawężnik, kawałek piaskowca.

Źródła danych

Informacje podane w poniższym zestawieniu zostały opracowane na podstawie badań ekip Knife Steel Nerds, Cedric & Ada i Knife Informer, kompendium zKnives oraz licznych opinii użytkowników forów takich jak Knives.pl (ze szczególnym wyróżnieniem Melona) czy Blade HQ.

---

Lista najlepszych stali na noże

* Uwaga! Stal W2 ma w normie bardzo dużą rozbieżność ilości węgla – od 0,85% do 1,5%, co nie jest zbyt korzystne dla użytkownika, gdyż może powodować spore różnice w parametrach gotowego produktu.

---

Najlepsza stal na nóż survivalowy lub bushcraftowy

No dobra, to pora na kilka konkretnych wskazówek. Jeśli poszukujesz noża obozowego, survivalowego, bushcraftowego – zwał jak zwał – to chcesz narzędzia dość wszechstronnego, z kategorii raczej pancernych niż trzymających wiecznie ostrość. Takie noże z definicji nie służą do leżenia na półce tylko do pracy, więc estetyka schodzi na drugi plan – liczą się walory praktyczne oraz łatwość przywrócenia ich do użytecznego stanu. Szukamy zatem stali o parametrach:

Trzymanie ostrości: 1+
Odporność mechaniczna: 3+
Łatwość ostrzenia: 3+

Noże survivalowe ze stali węglowej

Jeśli należysz do obozu szanujących narzędzia, skrupulatnych na każdym kroku pragmatyków, to postawisz na jedną z wytrzymałych stali węglowych. Ich zaletą jest wysoka agresja cięcia, prostota ostrzenia oraz możliwość wykonywania nożem naprawdę ciężkich prac, ale kosztem podatności na korozję. Jeśli jednak pamiętasz o wycieraniu narzędzia do sucha i okresowym olejowaniu go (lub po prostu nie przeszkadza Ci powierzchniowa rdza i patyna), to ten problem praktycznie Cię nie obejdzie. Jakie stale węglowe brać pod uwagę? NCV1, 1084, 1095, 5160, 50100-B, 52100, 50HF. Z bardziej „wysublimowanych” Sleipner, O1, NZ3, M2, A2, CPM 3V.

Nierdzewne noże bushcraftowe

Jeśli jednak zdarza Ci się czasem zostawić nóż na deszczu albo nie wytrzeć go po krojeniu cebuli, lub po prostu nie lubisz mieć na głowie dodatkowych czynności kiedy obcujesz z naturą, to sięgnij po stale trudno rdzewne. Pamiętaj, że zbytnie „rozluźnienie” w temacie konserwacji w przypadku niemal każdej stali skończy się rudymi plamkami. Niemniej na taki efekt trzeba poczekać, a to zazwyczaj wystarczy, żeby weekend spędzić z czystą głownią. Za jakimi stalami się rozglądać? 14C28N, 4h13, AEB-L, AUS-8, H1 (ta ostatnia to bardziej do lasu deszczowego). Z produktów klasy premium mogą Cię zainteresować noże ze stali INFI, Vanadis 4 Extra, Becut.

Stal na nóż dla myśliwego

Noże dla myśliwych powinny przede wszystkim pozostawać brzytwiaście ostre przez dłuższy czas, ale z pewną dozą wytrzymałości mechanicznej. Łatwość ostrzenia spada na drugi plan, ponieważ zwykle nóż ma wytrzymać jeden dzień pracy w terenie. A w razie potrzeby można wstępnie sprawioną zwierzynę zawieźć w miejsce, gdzie znajdziesz narzędzia do podratowania kondycji ostrza (choć raczej nie będzie to wysokiej klasy warsztat). Rdzewność lub nie to już kwestia gustu i nawyków. Czego zatem szukamy?

Trzymanie ostrości: 4
Odporność mechaniczna: 2+
Łatwość ostrzenia: 2+

Przy takich parametrach dobrym wyborem będą stale CPM S110V, M390, Vanadis 4 Extra i węglowa K390. Na upartego można podciągnąć do tej sekcji Elmax, ponieważ niewiele mu brakło do czwórki za trzymanie ostrości, a poza tym jest bardzo wszechstronny – idealny jako materiał na jedyny nóż.

Najlepsza stal na nóż EDC

Nóż EDC nosi się, jak nazwa wskazuje, codziennie. A codzienność ma to do siebie, że jest nieprzewidywalna (i full of zasadzkas). Z drugiej strony noże podchodzące pod tę kategorię nie są zwykle przeznaczone do ciężkich robót. To po prostu totalne średniaki – rzecz jasna z wyjątkami. To czego konkretnie od nich oczekujemy jest już kwestią użytkownika. Niemniej można przyjąć, że typowe poszukiwane parametry prezentują się następująco:

Trzymanie ostrości: 2+
Odporność mechaniczna: 2+
Odporność na korozję: 2+
Łatwość ostrzenia: 2+

W związku z powyższym wybór jest dość obfity i można przebierać w ofertach szukając czegoś dla siebie. Ale skoro już tu jesteśmy, to zbierzmy to wszystko w całość. Najpierw coś dla „wygodnickich”.

Nierdzewne stale na noże EDC

Jeśli często towarzyszy Ci brytyjska pogoda lub zdarza Ci się spocić trzymając akurat nóż w kieszeni, to rdza jest czynnikiem, który trzeba brać pod uwagę przy wyborze idealnego scyzora. Z nierdzewek spójrz przychylnie na gatunki 14C28N, 440C, AEB-L, ATS-34, AUS-8 (także wersje A i Mod), Becut, CPM CruWear, CPM S110V, CPM S30V, CPM S35VN, Elmax, M390, N690, Vanadis 4 Extra, VG-10.

Mniej nierdzewne stale na noże EDC

Natomiast jeżeli odrobina rdzawego nalotu Ci niestraszna, a może nawet doceniasz jego urok, to zainteresuj się nożami ze stali 50100-B, A2, CPM 3V, CPM M4, D2, K390, M2, O1, Sleipner.

Najlepsze stale na noże kuchenne typu Chef

Kucharzem można być w dwójnasób: profesjonalnie lub amatorsko. W profesjonalnych kuchniach zwykle wymagania co do jakości narzędzi są większe, choć nie każdego pracodawcę stać na najwyższą półkę cenową sprzętu, toteż czasami pracownicy korzystają z prywatnych noży. Jeśli jesteś jednym z nich, wybierzesz zapewne nóż z wysokiej klasy stali węglowej. W ciągłym użyciu nie zdąży złapać rdzy, a po pracy na pewno wytrzesz go do sucha i schowasz w bezpiecznym miejscu. No chyba, że tak nie zrobisz, wtedy nie kupuj węglówki. Niezależnie od tego, nóż szefa kuchni ma pozostawać jak najdłużej ostry. Jak się stępi to weźmiesz tymczasowo inny, a ten zabierzesz do „spa” na ostrzenie. Będziesz dbać, aby nie spadł na posadzkę. Czego zatem szukasz?

Trzymanie ostrości: 4
Odporność mechaniczna: 1+
Łatwość ostrzenia: 1+

Wybór w tym przypadku jest nieco większy niż dla noży myśliwskich, ponieważ tu liczy się tylko ostrość, a w zasadzie jak najdłuższe jej zachowanie. Kwestie wytrzymałościowe schodzą na drugi plan. Co zatem sprawdzi się najlepiej? Z węglówek K390, ZDP 189, z nierdzewnych CPM S110V, M390, Vanadis 4 Extra, CPM S60V, CPM S90V.

---

Podsumowanie

Powyższy poradnik to, jak wspomnieliśmy we wstępie, jedynie zbiór wskazówek. Jeśli użyjesz stali S60V do noża EDC to przecież świat się nie zawali, a jedynie spędzisz więcej czasu przy ostrzałce. Niemniej jeśli zobaczysz teraz ofertę noża kuchennego ze stali 1055, to raczej zastanowisz się dwa razy nim dokonasz zakupu. Oby ta lektura przyczyniła się do poprawy jakości noszonych ostrości. A jaka stal jest Twoim zdaniem najlepsza? Daj znać w komentarzu. Tymczasem udanych łowów!

Sprawdź noże dostępne w combat.pl

---

---